'kung hindi ka bulag... pakibasa...'

LAST quarter ng 1988 ay jobless pa ako, bagong luwas sa Maynila at naghahanap ng trabaho. Nakitira ako sa isang kamag-anak na may bakery sa Marikina City. “Trabahong kanin” ako roon. Meaning, katulong sa mga gawain kapalit ng paninirahan at pakikikain. Tagadurog ako ng mga lumang tinapay, kasama sa pagde-deliver ng pandesal, at kung minsan ay kahero—pagkakabalik ko mula sa pag-a-apply kung saan-saan.
Isang araw na nagpagupit ako ng buhok ay nakabasa ako sa nasabing barber shop ng Pilipino Komiks. Nasugagaan ko ang kuwentong “Kung hindi ka bulag… pakibasa” ni Fermin S. Salvador. Nagulat ako sa lalim ng kuwento at nasabi ko sa sarili ko, “Puwede na pala sa komiks ang mga ganitong kuwento.”
Maraming Pilipino Komiks sa barber shop na iyon, na sabi ng barbero ay paborito niya dahil magaganda ang nilalaman. Isa pang kuwento na nabasa ko nang araw na iyon, sa Pilipino Komiks din, ay ang “Apartheid: Kamatayan ng sanlahi” na sinulat naman ni Benjie P. Valerio Jr. Malalim din ang kuwento, at mabigat sa damdamin ang mensaheng hatid.
Nang mga panahong iyon ay matagal-tagal na rin akong di nagbabasa ng komiks, at ang pagkatuklas ko sa mga nabanggit na kuwento ay nag-anyaya sa dati kong pagkahumaling sa medium. Noong araw na iyon, ang mahigit 50 kopya ng Pilipino Komiks sa barber shop na iyon ay nagpakilala sa akin ng mga bagong pangalan sa komiks: Fermin Salvador, Benjie Valerio, Divino Pagkatipunan, Loida San Diego, Mercie Lusa, RJ Nuveas, Imelda Quijano, Joseph Balboa at maraming iba pa. Kakaiba ang kanilang mga kuwento sapagkat sumasalamin sa kasalukuyang kalagayang panlipunan ng ating bansa nang mga panahong iyon.
Campus writer ako noong college, at bagaman at hindi sumagi sa isip ko na gawing career ang pagsusulat, naisip ko na siguro ay makagagawa rin ako ng mga kuwentong socially-relevant. Mula rin noon ay nagsimula na akong bumili ng komiks, partikular ang Pilipino Komiks na pinamamatnugutan ni Bb. Ofelia Concepcion. Matiyaga kong pinag-aralan ang mga maiikling kuwentong lumalabas doon habang sa kabilang bahagi ng isip ay pilit nang nagtatahi ng mga ideyang puwedeng sulatin pagdating ng tamang panahon.
Dala ng suwerte ay nakarating ako sa Atlas Publishing, Inc. at nakaharap ang punong patnugot na si Mr. Tony Tenorio. Binigyan niya ako ng sample script, at mula roon ay nag-umpisa akong magsulat. Siya ang nag-apruba ng mga una kong scripts at siya na rin ang nagdedesisyon kung saang komiks lalabas—kalimitan ay sa mga bagong titles gaya ng True Experience at True Horoscope.
‘Nagprotesta’ yata ang ibang editor (shade of Jose Mari Lee’s experience) at nagtataka kung sino ako (napagkamalan pang penname ako ni Benjie Valerio) kaya sinabihan na ako ni Mr. Tenorio na personal ko nang i-submit ang mga script ko sa mga ito tutal ay kilala na ako sa pangalan. Maayos naman ang pagtanggap nila sa akin, bagaman at dahil sa nakita nilang pag-aasikaso ni Mr. Tenorio sa akin ay may kutob na sila na malamang na maging editor din ako. Pero masaya pa sa Atlas noon at wala pa ang alimuom ng pulitika, kaya ang pagsulpot ng mga bagong mukha na gaya ko (nakakaawa, payat at mukhang nagugutom) ay wala pang ibang kulay at kahulugan maliban sa pagkupkop sa isang posibleng potensyal na bagong tuklas.
Sa pakikisalamuha ko sa ibang manunulat doon na mga kabataan din ay napag-alaman kong ang pagsusulat sa Pilipino Komiks (sa ilalim pa rin ni Bb. Ofelia Concepcion, na noon ay “crush ng bayan”) ay parang pagkuha ng board exam. Kung matatanggapan sa Pilipino Komiks, iyon ang sukatan na marunong magsulat, at ‘ika nga ay may future sa komiks.
Hindi lang naman sa Pilipino Komiks kundi maging sa ibang title. Sabihin na natin na mas radikal ang mga maiikling kuwento sa Pilipino Komiks, na isinasabay sa mga tradisyunal na nobela. Tumatakbo rin noon ang patimpalak kada linggo na “Short story of the week” na nilalagyan ng selyo ng pagkilala bilang natatanging kuwento. Ito rin ang nagbibigay ng motibasyon sa mga batang manunulat para magsikap na makapagbigay ng natatanging akda.
Ang huling bahagi ng dekada 80 at unang bahagi ng dekada 90 ay panahon ng radikal na pagsusulat sa komiks na pinasimulan ng patnugot na si Bb. Concepcion, at naitawid ng mahuhusay na manunulat na sina Fermin Salvador, Benjie Valerio, Divino Pagkatipunan, Loida San Diego, Mercie Lusa, RJ Nuveas, Imelda Quijano, Joseph Balboa at maraming iba pa. Nang maging patnugot na ako ay saksi ako sa mga dumarating na liham ng papuri ukol sa kanilang mga akda. Karamihan sa kanila ay nakatanggap din ng malalaking parangal mula sa mga respetadong award-giving bodies sa kanilang pagsusulat sa komiks. Ang Catholic Mass Media Awards ay isa sa kumilala sa husay ng mga manunulat na ito.
Sa aking kaso, maraming beses akong nakatanggap ng rejection sa Pilipino Komiks bago ako nakapasa. At kahit noong editor na ako ay nakararanas pa rin ako na ma-reject ni Tita Opi. Ganoon talaga, ang bakal bago tumigas ay kailangang dumaan sa pinakamainit na apoy.
Ang pag-iibang linya ng mga mahuhusay na kabataang writer noon, ang kakapusan sa talento ng ilang bagong sulpot sa komiks, ang pagbibitiw sa tungkulin ni Tita Opi ay ilan din sa mga dahilan ng pagtamlay ng kumpetisyon sa pagsusulat sa Atlas. Dahil sa pagsibak sa mga patnugot na may tunay na pulso sa komiks, ang paglaganap ng mga basurang kuwento… lalo ng maging patnugot ang mga kamag-anak ng mga matataas na opisyal ng kumpanya sa paglutang ng balitang ipagbibili na ito sa kalagitnaan ng dekada 90—ang dating kawili-wiling libangan ay naging pamaypay na lang sa mga bingguhan at tong-itsan, naging pamparikit ng apoy sa mga kusina sa liblib na pook na wala pang gasul—samantalang dati-rati—ang pinagniningas nito ay ang mga damdamin ng mga minsan ay nangarap maging bahagi nito. Ayokong pangunahan, subalit nararamdaman ko ang pagkasiphayo ni Bb. Concepcion sa pagkapariwara ng komiks na dati-rati ay bandera ng ating industriya ngunit ang pinakahuling isyu ay kulay dilaw ang pabalat, at isang polyeto ukol sa pagpuksa ng lamok.

***

Ang sumusunod na kuwento, iginuhit ni Franklin Batolinao, ay hindi lumabas sa Pilipino Komiks… kundi isang bansot na pagtatangka ng may-akda na makasunod kahit man lang sa hulihan ng pila ng mga mahuhusay na manunulat sa komiks sa panahon na binanggit ko sa blog entry na ito.
Paumanhin sa aking Pareng Fermin sa paggamit sa titulo ng kanyang kuwento… at salamat sa pagmumulat sa aking mga mata.