'under siege'

Matapos ang mahaba-haba na rin namang panahon ng pagsusulat ng kanyang mga pananaw, obserbasyon at mga karanasan ukol sa industriya ng komiks sa Pilipinas, nasa isang unfamiliar terrain ngayon ang aking kaibigang si Randy “Mr. Sold Out” Valiente matapos niyang ilabas ang kanyang aklat na ‘Komiks sa Paningin ng mga Taga-Komiks’ (in the book, it’s an unhyphenated ‘TagaKomiks’, I just follow the copy reading style that I’m using, force of habit), na may kaakibat na tulong mula kay G. Fermin Salvador, at sa ilang mga taga-komiks na nag-ambag ng kani-kanilang artikulo. Siyempre pa ay binubuklat na ito ngayon ng balana at binibigyan ng karampatang papuri at puna. Kung sa mga nakalipas na panahon ay si Randy ang ‘hunter’ ng mga naglalabasang babasahing may kaugnayan sa komiks, ngayon na siya ang naglimbag, siya naman ang hunted—thus goes the cliché, ‘the hunter becomes the hunted.’ At sa dami ng kritisismo na natatanggap niya ngayon sa PKMB, na posibleng dumami pa sa malapit na hinaharap, ‘kumbaga sa pelikula ni Steven Seagal ay para siyang under siege.
Welcome to the club, Randy.
Naranasan iyan ni Gerry Alanguilan nang ilathala niya ang Wasted at Elmer, ni Gilbert Monsanto sa kanyang Tropa at Rambol, nang ilabas ko ang Filipino Komiks, ng mga taga-Culture Crash at iba pang manga artists na naglabas na ng kanilang akda, at ng Sterling—sa panahon na pinipilit nating pasiglahin ang ating hanay.
Wala pa akong kopya ng ‘Komiks…’ dahil naramdaman kong mauubos sa Komikon ang dalang kopya ni Randy nang i-launch niya ito ay hindi ko muna kinuha ang aking complimentary copy (may 2 akong artikulo). Sinilip ko lang ang loob, ang pisikal na anyo at ang font na ginamit. I’m more conscious with the technical aspects ng mga inilalathalang babasahin sa ngayon dahil nga patuloy akong nagde-develop ng mga reading materials for CDE market.
Ang talakayan sa ‘Komiks…’ ay naumpisahan sa PKMB nang i-announce ni Randy sa ‘Palengke! Section’ kung saan-saan mabibili ang nasabing aklat. Dito na naglabasan ng kani-kanilang saloobin ang mga nakabasa na ng libro at ng mga hindi pa, partikular sa isyu ng paggamit ng isang contributing writer ng pen name sa halip na ang kanyang tunay na identity.
Ano nga ba ang problema sa paggamit ng pen name?
Mahabang talakayan ito at open ako sa maraming punto de vista sa bagay na ito. Sa kaso ko, ang KC Cordero ay pen name ko lang ngunit dito na ako kilala ng mga nakakabasa ng mga sinulat ko at maging ng mga taong personal kong kakilala (in fact, alien na sa akin ang tunay kong pangalan). Ito ay pen name na legal sapagkat lumabas at ginamit ko sa mga opisyal na publikasyon hanggang ngayon.
Uulitin kong hindi ko pa nababasa ang libro ni Randy. Sa usapin ukol sa isang contributor writer doon na gumamit ng pen name, masasabi kong iyon ay in bad taste kung ang artikulo niya ay tumuligsa, bumatikos sa iba pang contributing writer na kasama sa hanay ng mga nagsulat.
Nauunawaan ko rin ang damdamin ng ibang nagsulat na inilagay ang kanilang tunay na identity samantalang ‘yung isa ay hindi. Kahit noong bata pa tayo at puno pa ng kapilyuhan sa isip, pag tayong magkakabarkada halimbawa ay nagkasundo na sabay-sabay umihi sa pader, naaasar tayo kapag may isang hindi naglawit ng kanyang batotoy at sa halip ay tumakbo pauwi.
Naghain si Randy ng kanyang mga rason kung bakit hinayaan niyang may isang gumamit ng pen name. It’s his book; he calls the shot, ‘ika nga. At sa opinion ko, may natutunan tayo sa bagay na ito. Unti-unti, sa mga bagay na ginagawa nating mga komikero ay marami tayong natututunan.
Ako sa partikular ay namulat sa pangyayaring ito. Kung sa hinaharap ay makakuha rin ako ng sponsor para makapaglabas ng aklat at kukuha ako ng mga contributors, sasabihin ko na agad na, ito at si ganito ang mga kasama sa kalipunan ng mga writers, at si ganire ay gagamit ng pen name at ayaw magpakilala. Para malaman ko kung okey lang sa ibang writers ang ganitong sistema.
At kung sakali naman na sa atin ay may magpagawa uli ng artikulo, maganda siguro na linawin din natin kung sinu-sino baga ang ating makakasama. Puwede bang makahingi ng draft o overview ng sinulat ng iba. Baka kasama nga tayo sa nagsulat, isa rin pala tayo sa tinuligsa. Para naman tayong ginisa sa sariling mantika.
Ang mga ito ay mga bagong proseso na natutunan ko sa aklat ni Randy.
Sa mga susunod na araw ay umaasa akong ang mapagtatalakayan na ay ang tungkol na sa mga nilalaman ng ‘Komiks…’ sapagkat sayang naman kung mapag-uusapan ito dahil lang sa isang isyu na sa tingin ko ay na-overlook lang ng ating kaibigan. Magandang malaman natin ang sensibilidad ng mga writers sa kani-kanilang artikulo. Sa bagay na ito, sana ay makilahok ang gumamit ng pen name.
Kay Randy, mahirap bigkasin kung paano ko siya hinahangaan sa dedikasyon niya sa industriya at sa paglalabas ng aklat na ito. Gusto kong isipin na na-overwhelm siya realization ng kanyang project kaya naka-commit ng konting ‘reckless imprudence’. I am more than convinced that after this experience, he became a much, much better person. Ang pinakamatigas na bakal ay sadyang dumadaan sa pinakamainit na apoy.
To end this blog, I am leaving you a quote from Jean-Paul Sartre which I think best describes the above issue: “Men of letter must face the greatest dangers and render the most distinguished service to mankind.”

'mad city'

Ang ‘Mad City’ ay isang pelikula noong 1997 na sa cable TV ko na napanood at may teaser na, “One man will make a mistake. The other will make it a spectacle.”
Ang maikling synopsis: Sam Baily, upset over losing his job, takes a natural history museum hostage. Max Brackett, journalist, is in the museum when this occurs, and gets the scoop. The story spreads nation wide, and soon it is all anyone talks about. The story itself is the news, not the reason why or the real people behind it. (Starring Dustin Hoffman, John Travolta, Alan Alda, Robert Prosky and William Atherton Directed by Costa-Gavras. Rated PG-13, with profanity and moderate violence
Running time 114 minutes.)
Sa mga ulat sa net ay ito ang nagustuhan ko, ang “Meddlesome-media drama may hold your attention hostage” na sinulat ni Jack Garner (Democrat and Chronicle, Nov. 7, 1997):
“There's an old saying among news people: Dog bites man is not news; man bites dog is news. But what if the man biting the dog is the newsman?
The exploitative nature of media is in the spotlight—yet again—in Mad City, a new hostage drama from noted director Costa-Gavras. In it, John Travolta holds a gun and Dustin Hoffman holds a microphone. The film's point? That both guys are dangerous, and the journalist maybe more so. The theme has undeniable resonance in the wake of Princess Diana's death, but it has been worked to death in myriad other films, from Absence of Malice to Network to Broadcast News to Natural Born Killers.
Mad City's most obvious predecessor is Ace in the Hole, an underrated Billy Wilder classic from 1951 with Kirk Douglas as an ambitious newspaper reporter who exploits the potential tragedy of a worker trapped in a collapsed mine. In Mad City, the reporter exploits a sorry sap who is holding children hostage at a museum.
Hoffman stars as Max Brackett, a former network co-anchor who has been banished to a medium-sized town as penance for a screw-up. Assigned to cover a conventional local story at a museum, Max stumbles upon a much bigger story. He instantly sees it as his ticket back to the big time.
Travolta is Sam Baily, a museum security guard who has just been laid off. While venting his frustration at the museum director (Blythe Danner), Sam stupidly pulls a gun. And since the director happens to be standing with a tour group of school children, Sam finds himself almost inadvertently holding hostages.
But Max, too, is in the museum, and he realizes he has the exclusive opportunity to cover the story from the inside. Max starts befriending and advising Sam, in small ways, pushing him into actions that'll make the story even better. When his editor (Robert Prosky) argues that Max is overstepping the boundaries of ethical journalism, Max responds, "I'm not breaking the rules, I'm just bending them a little."
The high-powered situation intensifies when the story goes national, marked by Max's former rival at the network, anchor Kevin Hollander. He is played by the perfectly cast Alan Alda.
Though the situation and characters of Mad City hold your attention, the film fails to generate the nervy excitement a viewer might expect from such an edgy political filmmaker as Costa-Gavras (the creator of Z and Missing). Mad City is conventional and predictable.
Hoffman and most of the supporting players, though, create intriguing, full-blooded characters. Hoffman, in particular, aptly displays his character's childish, self-centered ambition, along with his undeniable polish as a TV newsman. Yet, he matures impressively as the situation becomes more entangled.
Less successful is Travolta, saddled with a more challenging role. To be effective, the film must portray Sam the hostage-taker as both antagonist and victim; he must be both cuddly and ominous, a man to be pitied and feared. It's a tough puzzle, and Travolta doesn't quite work it out.
Though the message of Mad City is overly familiar, it is certainly worth repeating.
As Max learns too late, the media should do the reporting, and let others do the biting.”
***
Sinulat ko ang blog na ito sa kasagsagan ng mga bombahang nagaganap sa ating bansa. At nagpapasalamat ako na hindi na ako nagtatrabaho sa dyaryo sa panahong ito na puno ng karahasan sa ating paligid.
Hindi ako nagtapos ng journalism at dahil dito, nang mapasok ako sa isang malaking newspaper company ay puno ako ng kaba. Wala akong alam sa pagbabalita o sa pagiging dyarista. Nagkataon lang na kailangang-kailangan nila ng desk editor, tinawag ako sa bahay ng aking dating officemate na isa sa mga editor doon habang ako’y naglalaba, at pagdating ko sa kanilang HR ay pinapirma na ako ng kontrata at inihatid na ako sa aking magiging desk—sa labis na pagtataka ng mga dinatnan ko roon. Matapos ang konting orientation ay pinasulat ako ng editorial (tatlong section ang hahawakan ko: opinion, literary and showbiz—plus isang araw na ako ang magsasara ng front page). At dahil Tagalog naman ang dyaryo, inisip kong kaya ko. Isa pa, gusto ko rin naman na mamasukan talaga sa mainstream newspaper company.
Nagustuhan naman ng editor-in-chief (naobserbahan kong hindi siya kumbinsido sa akin nang nag-uusap pa lang kami dahil sa kawalan ko ng karanasan sa dyaryo) ang sinulat kong editorial nang araw na iyon (tungkol sa katamaran ng mga bata na magbasa) at ipina-translate pa niya sa isang desk editor para gamitin sa broadsheet (nagdagdag ng inputs ang EIC, though). Mabilis pa akong magtrabaho noon (2003) kaya ang ibang section ay sasabihin kong ‘sisiw’ na lang sa akin. Ang mga kasamahan ko ay na-notice ang bilis kong magtrabaho at na-realized nilang gagaan ang buhay nila sa pagdating ko roon. Nadagdagan ang mga kaibigan ko nang araw na iyon.
Ang kawalan ng kaalaman sa pamamahayag ay naramdaman ko makalipas ang ilang araw. Dahil opinion editor ako at masyadong matatapang ang mga kolumnista, nalaman ko na lang na nakademanda ako, ang kolumnista, ang EIC at ang dyaryo. Pinaalalahanan ako ng EIC na dapat manimbang ako kung libelous na ang kolum o hindi. Paano ‘kako ‘yung demanda? Sila na raw ang bahala. Mukhang nagugustuhan na nila ako kaya binigyan pa ako ng chance. I’m learning the ropes the hard way.
Pero para sa isang ang oryentasyon sa pagsusulat ay fiction, nakawiwindang ang maging mamamahayag, lalo na kung desk editor ka at sa iyo ibinabato ang mga totoong kaganapan. May mga pagkakataon na gustong bumaligtad ng sikmura ko lalo na kapag nakikita ko ang mga mainit-init pang litrato ng mga nakagigimbal na karahasan. Gusto kong mag-panic noon nang biglang bumagsak ang piso. Iniisip ko ang kalagayan ng aking mag-ina habang kinukumpleto ko ang balita sa nagaganap noon na kudeta sa Oakwood. Napagbantaan ako ng isang tribu sa Baguio City na pupugutan ng ulo nang ilantad namin ang nagaganap na sex trade sa lungsod kung saan ang mga menor-de-edad na taga-tribu ay nababayaran sa halagang beinte singko pesos lamang. Marami pa—at dito ko natuklasan ang katotohanan sa kasabihang, ‘Truth is stranger than fiction.’
At oo—ang kailangang ibalita ay kung ano ang nangyaring mali, kung ano ang kontrobersyal. Mas maaakit ang tao na hawakan at bilhin ang newspaper kung ang headline ay tungkol sa eskandalo sa pamahalaan; ngunit baka pasadahan lang ng tingin kung tungkol sa naging paglakas ng ekonomiya. Tama ang sinabi sa akin ng isang beteranong mamamahayag: “News writing is about what went wrong…”
Nakita ko rin kung paano magsaya at magkaroon ng adrenaline rush ang mga editor kapag may malaking balita kahit pa makaaapekto iyon sa pag-unlad ng ating bansa o makasisira sa moral natin bilang mga Pilipino. Ang mahalaga, pagsikat ng araw bukas, pag-aagawan ang pinaghirapang buuin na pahayagan.
Malaki ang natutunan ko sa pagtatrabaho sa dyaryo. Sabihin na nating mas nahasa ako sa maraming aspeto ng publikasyon. Gayunpaman, hindi naging bato ang dibdib ko sa maya’t maya ay maling nagaganap sa paligid, at sa isiping nagiging bahagi ako ng pagpapalaganap niyon sa mga mambabasa.
Sabagay, kahit hindi dyarista, kahit ordinaryong mambabasa ka lang ay maaapektuhan ka ng mga bagay ‘that went wrong.’ Gaya na lang halimbawa nang ginawang pagsisingit ng isang editor sa kanyang mga sinulat sa talaan ng Top 100 Filipino Comics Novels.
Gayunpaman, isang bagay ang itinanim ko sa isip kahit pa ang pagsusulat ng balita ay tungkol sa maling kaganapan: Mapagbibigyan ang maling spelling, ang maling grammar—ngunit hindi kailanman ang maling impormasyon.
Sa kaso ng Top 100 Filipino Comics Novels, sabi nga ng isang respetadong writer, ito ay isang “perpetuation of the untruth” sapagkat mali ang impormasyon dahil lang sa vested interest ng iisa. At biktima rito sina Gerry Alanguilan, Arnold Arre, Carlo Vergara, Dennis Villegas—at siguro ay maging ang organisasyon na nagsusulong nito. Biktima rin ang mga nakatanggap ng impormasyon ngunit mas nakatatalos ng katotohanan—lalo na ang mga naging bahagi ng old Philippine comics industry sapagkat para naman silang pinagsasampal kahit walang kasalanan. Ang pinakamalaking biktima ay ang mga mag-aaral, indibidwal, at grupo na makakasagap ng impormasyong ito at iisiping ito nga ang gospel truth.
Hindi madaling ungkatin ang isyung ito dahil mga kaibigan ko ang iba sa kanila, ngunit hindi ako pinatutulog ng aking konsensya kung bakit patuloy akong nanahimik gayung alam ko ang totoo. Simula sa araw na ito ay tiyak na nagkaroon ako ng kaaway—mas tamang sabihing dati nang kaaway—ngunit masaya ako na ginawa ko ang nararapat—ang pagsisiwalat sa ginawa niyang pagbibigay ng huwad na katotohanan. And while, as the teaser of Mad City says, “one man will make a mistake,” we who know the truth shall not follow the latter phrase, “the other will make it a spectacle.”
Anyway, makalipas ang ilang taon ay tumanggap ako ng imbitasyon mula sa isang malaking publishing sa bansa para maging desk editor ng kanilang bagong showbiz magazine—isang oportunidad na hindi ko na pinalagpas para lang makatakas ako sa pagiging mamamayan ng isang ‘mad city’.
At baka gusto ninyo akong tanungin: Ano ang mas masarap isulat na balita—ang tungkol ba sa mga pagpapasabog ng mga terorista, o ang tungkol sa dalawang actor na nahuli diumanong nagde-date sa isang posh hotel?

brief notes

Technically ay tapos na ang kontrata ko sa The Buzz Magasin para sa 2007 sa isyung ito. Taun-taon ay ganito ang sistema kasi nga ay ‘consultant’ ang status ko sa company at hindi regular employee. I still have up to February 2008 to renegotiate, and I’m hoping that I’ll be re-signed. And how true is the rumor that some hot shots from Sterling are interested in getting my services? Uh, maybe it’s just a rumor.
Anyway, this issue is hot and we ended the year with a bang—13 pages of paid advertisements. Timawa is one of our lucky charms.
Speaking of Timawa’s creator Gerry Alanguilan, alam n’yo bang isa pang magasin ng ABS-CBN ang nagpapakita ng interes na magkaroon din ng comics strip niya?
Ops, isa pang balita… Prof. Gerry will be featured in ‘Metro Him,’ another ABS-CBN mag. The article has something to do with his talk at the Lopez Museum recently.
Hindi na ako masosorpresa kung sa mga darating na panahon ay maging ‘glossy mags king’ si Ka Gerry.
On a sad note, hindi natapos si ‘Super Marboy’, ang entry ko sana sa Komikon 2007 dahil kinapos sa oras ang kinomisyon kong artist. Magdadala na lang ako ng mga lumang American Comics para naman may mai-display ako sa kinuha kong booth sa indie section.

'sweet november'

Hindi ito tungkol sa pelikula na may katulad na pamagat. Mas makakapagkuwento si Sharon Cuneta tungkol kay Keanu Reeves (the megastar has a huge crush on him, even joking that she’ll file a petition to divorce her senator husband if Keanu agrees to marry her) at si Ever Samson (Ever who, you might ask. Go read the PKMB!) ng Cabanatuan City tungkol kay Charlize Theron—mga bida sa nasabing pelikula. Ito ang aking version ng Sweet November.
Naalala ko lang na Nobyembre na nga pala. At bagaman’t marami akong gustong sulatin tungkol sa komiks, inuna ko na itong mga naging karanasan ko noong bata pa ako at nakatira sa aming antuking nayon sa Batangas.
Para malaman ninyo ang geography ng aming baryo circa 70s, ang bahay namin ay nasa loob ng kakahuyan—parang ang madilim, gubat na mapanglaw sa Florante at Laura. Walang kuryente. Malalayo ang kapitbahay. At ang tanging libangan ko kapag tanghali at nagsi-siesta ang aking ama’t ina (malalayo ang bahay ng mga posibleng kalaro) ay maupo sa aming hagdanan at makiramdam kung may engkantong daraan.
Nobyembre ang masayang buwan para sa akin. Hindi na ako masyadong umiigib sa balon dahil inaani na namin ang mga tanim na gulay. Ang madalas naming tanghalian at hapunan ay sinigang na hipon at pinasingawang (steamed) sitaw at iba pang gulay, na isinasawsaw sa kalamansi na may asin at dinikdik na sariwang luya. Kapag isda naman ang ulam ay siguradong nilagang talbos ng kamote, kalabasa o kaya ay puso ng saging—na ginataan ng maanghang. Kung medyo marami na ang populasyon ng aming alagang manok, tinola naman ang nakahain sa hapag at lumulutang ang mga hiwa ng sariwang manok sa sabaw na tinimplahan ng asin, paminta at luya. Ang meryenda ay halinhinang nilagang kamote, pritong saging at barakong kape, o kaya ay itlog na binabasag sa kumukulong timpla ng inasnang malunggay na may kamatis. Kapag nagugutom anumang oras ay may napipitas na bayabas, guyabano, at iba pang prutas na hindi seasonal. Paraiso para sa akin noon ang aming baryo.
Ang higit na pinananabikan ko pag Nobyembre ay ang panahon ng tagtsiko. Sa ganitong buwan ay nahihinog na ang tsiko (katumbas o kasabay na itintinda ng mansanas pag Disyembre). Ilang metro mula sa aming bahay ay may malaking puno ng tsiko, at tuwing umaga ay namumulot ako ng mga nalalaglag na hinog na. Ang iba ay may kagat pa ng ibon. Sabi ng aking ama ay aalisin ko lang ang pinagkagatan ng ibon bago ko kainin. Noon ay wala pa sa medical journal ang bird flu.
Kahit sikat na ang araw ay may hamog pa sa damuhan na dinadaanan ko, at nakakatuwa na makita sa damuhan ang ang mga bakas ng aking paa na nakamolde sa hamog. Nakayapak lang ako noon, at ang hamog siguro na iyon ang dahilan kung bakit maganda ang kutis ng aking talampakan kahit pa galing ako sa pagsasaka.
Paborito ko ang tsiko bukod sa langka. Siguro ay dahil minsan isang taon lang kung mamunga ito, hindi gaya ng ibang punongkahoy sa aming paligid.
Nag-iisa na ako sa piling ng mga magulang ko noon. Ang mga kapatid ko ay may kanya-kanya nang buhay—nag-asawa, naglayas, naghahanapbuhay. Menopause baby ako—nang ipanganak ako ay 57 na ang aking ama at 51 ang aking ina.
Isang madaling-araw iyon at nagising na agad ako. Madilim pa at tumanaw ako sa puno ng tsiko na napapalibutan ng mga alitaptap ang ibabaw. Malaking puno iyon at tila inaanyaya ako na magpunta na sa ilalim nito at kunin ang mga nalaglag na hinog na bunga. Ewan kung bakit bumangon na ako para puntahan ang puno.
Basambasa ang paa ko ng hamog sapagkat may kalamigan nang madaling-araw na iyon. Dala ko ang flashlight ng aking ama pero hindi ko pa pinaiilaw, pag nasa ilalim na lang ako ng puno ng tsiko. Nang malapit na ako sa puno ay may narinig akong parang dumadaing. Naalala ko ang kuwentuhan ng mga matatanda tungkol sa engkanto, at saka ako nakaramdam ng takot. At hindi ako dinadaya ng aking pandinig, may umuungol talaga at malapit lang. Parang sa may puno ng kape sa gilid naman ng puno ng tsiko.
Gusto kong tumakbo pabalik sa bahay nang muli kong marinig ang mga daing. Tumayo na ang mga balahibo ko sa takot, at dahil sa tension ay napailaw ko ang flashlight sa direksyon na pinagmumulan ng mga daing. Ganoon na lang ang gulat ko sa aking nakita.
Nakasandal sa puno ng kape at maalab na naghahalikan ang dalawa kong kapitbahay (medyo malalayo ang pagitan ng mga bahay). Sina Ivy at Ram. Nagulat din sila nang makita ako, napatigil sa kanilang marubdob na mga sandali, at nang makabawi sa pagkagulat ay hinatak ni Ram si Ivy at tumakbo sila papalayo. Nagbalik na rin ako sa bahay at nakalimutan ko na ang mga hinog na tsiko.
Si Ivy ay high school student noon sa kabayanan, fourth year. Isa sa pinakamaganda sa aming baryo. Kahawig siya ni Diana Zubiri. Masungit siya sa akin sa hindi ko malamang dahilan. May tindahan, at kapag siya ang nakatao roon ay hindi ako pinahihiram ng Liwayway. Lagi siyang bumibili ng Liwayway noon. May mga kapatid siya na kung minsan ay nakakalaro ko.
Si Ram ay mula sa medyo nakaaangat na pamilya sa baryo namin. Salbahe, at kapag nasa poso ng baryo ako para umigib ay lagi niya akong inuunahan kahit una ako sa kanya sa pila. Hindi ko maisip noon kung bakit ang isang first year college ay nang-aaway ng grade one student? May mga kapatid din siya na nakakalaro ko kapag Linggo at nagkikita-kita kami sa may labasan kapag dumarating ang nagrarasyon ng Esso Gasul (brand ng kesorene gas) na noon ay inirarasyon pa sa mga baryo (May isang pick-up truck na kulay puti na may malaking tanke sa likod na pinaka-pump station). Habang nagbebenta ng gas ay may libreng pasine (free movie) para sa mga bata at matanda. Animated movie, black and white na walang talkies.
Nang bumili ako ng Alhambra (sigarilyo ng matatanda) kay Ivy nang araw na iyon ay iba na ang ngiti niya sa akin. Iniabot din niya ang ilang kopya ng Liwayway na matagal na niyang ipinagdadamot sa akin. Lagi raw akong hihiram, sabi pa niya. Nang paalis na ako ay lumabas siya ng tindahan, inakbayan ako at bumulong. Huwag ko raw ipagsasabi ang nakita ko. Iyon ang una kong oryentasyon kung bakit naging utak-kriminal ako. Kung mananahimik pala ako, masusubaybayan ko ang nobela ni Pelagio S. Cruz, at hindi na ako magmumukhang busabos sa panghihiram sa kanya ng Liwayway.
Iba na rin ang pakita sa akin ni Ram sa igiban ng tubig. Siya ang nagpuno ng mga balde ko dahil ang papayat daw ng mga braso ko, kawawa naman ako. Hindi na niya ako tinatakot. Siya rin ang nagbuhat ng mga balde papunta sa amin. At siyempre, gaya nang inaasahan ko, nakiusap din siya na sana raw ay parang wala akong nakita.
At dahil utak-kriminal na ako, itinanong ko sa kanya kung ano ba ang mangyayari kung malaman ng iba? Papatayin daw siya ng ama ni Ivy. Sa isip-isip ko, aba, mawawala na pala ang balasubas sa pag-iigib ko kung sakali. Matapos niya akong maihatid sa bahay at maisalin ang tubig ay nagtanong siya: “Ano’ng gusto mo para atin-atin na lang ang nakita mo?” Sinabi ko sa kanya, at kinahapunan din ay ibinigay niya ang hinihingi kong bagong tirador—na matapos kong lagyan ng bato ay inumang ko sa kanya—bilang pagbibiro.
Lihim ang relasyon ng dalawa at wala sigurong nakaalam sa mga tagaroon sa amin maliban sa akin. May mga pagkakataon noon na nakakasalubong ko ang isa sa kanila at nararamdaman ko ang takot o pangamba sa mukha nila. But I am Forrest Gump reincarnated—wala akong pinagsabihan ng tungkol doon. A promise is a promise is a promise.
Hindi nagkatuluyan sina Ivy at Ram. Fling lang siguro ang naganap sa kanila noon. Si Ivy ay dumanas ng mabigat na pagsubok sa buhay, at inilarawan ko iyon sa nobelang ito:

Madilim ang nobelang ito at sana ay huwag na ninyong mabasa. Ilang officemates ko ang nagka-migraine dahil dito. May ilang sumulat sa akin at sinabing hindi nila tinapos basahin ang kuwento dahil muntik na silang atakihin sa puso. Kung mapapasakamay ninyo ang kopya nito, itapon n’yo na lang.
Sa ngayon ay nasa ibang bansa na si Ivy, and happily married. Late 90s ay nagkita kami sa aming baryo minsang nagbakasyon siya. Hindi ko mabasa sa mukha niya kung natatandaan pa niyang hawak ko ang isang lihim ng buhay niya. Biniro pa niya ako na mas cute ako noong bata pa ako. At sinabi niya sa mga kasama namin sa huntahan na siguro raw kaya ako napasok sa publishing ay dahil napakahilig kong magbasa noon at sa kanya pa nga ako nanghihiram.
Late 80s ko naman huling nakita si Ram na ngayon ay isa nang negosyante sa Pampanga. Natuwa siya na I was doing good in school then, tama raw iyon na mag-aral akong mabuti (nag-cum laude si Ram). Matured na at hindi na salbahe. Ano raw plano kong kunin pag nagkolehiyo ako, tanong niya. Sabi ko ay papasok ako sa PMA (childhood dream), at pag sundalo na ako ay babarilin ko siya sa pagitan ng mga mata.
Natawa siya. Noon kasi, minsan na napikon ako sa kanya bago ko pa sila nahuli ni Ivy ay sinabi ko sa kanyang magsusundalo ako paglaki ko at babarilin ko siya para makaganti.
“Hindi mo pala nalilimutan ang banta mo sa akin, ha?” sabi niyang natatawa.
Dahil may sense of humor na ako noon, sagot ko, “Matalas ang memorya ko, marami akong hindi nakakalimutan! Lalo na ‘yung isang umaga sa puno ng kape!”
At sabay kaming natawa nang malakas.
Hindi na siguro maninirahan si Ivy sa aming baryo gayundin si Ram. Sa parte ko, hindi ko pa matiyak. Wala na ang puno ng tsiko at iba pang punungkahoy sa aming malawak na bakuran. Hindi na rin nagkakahamog sa umaga o madaling-araw dahil sa global warming. Nagsisikip na ang paligid sa dami ng bahay at tao. Ang paghahalikan ng mga kabataan sa publiko ay hindi na itinatago sa puno ng kape, o itinuturing na isang kasalanan. Malaking henerasyon ng mga kabataan na sumunod sa akin ay ni hindi na nakapagbasa ng Liwayway.
Nasa piling na rin ng Maykapal ang aking ama’t ina—at kahit sino pa ang mamahala sa aming kusina ay hindi mapantayan ang luto nila at timpla.
Sinasariwa ko na lang sa gunita ang mga ganitong nakaraan na hindi na maibabalik. Binabago tayo ng panahon. Ang tanging nagbabalik ay ang mga petsa at buwan sa kalendaryo, gaya ng Nobyembre, na minsan ay nagpamulat sa akin ng reyalisasyon na may aksidenteng dumarating sa buhay, at nasa atin na kung paano natin gagawing makatuturan ang aksidenteng iyon sa ating pag-unlad bilang isang indibidwal.
Sabi nga ng Guns N’ Roses:
“And when your fears subside
And shadows still remain
I know that you can love me
When there's no one left to blame
So never mind the darkness
We still can find a way
'Cause nothin' lasts forever
Even cold November rain…”

'deus ex machina'

HINDI ko alam ang tamang bigkas sa pariralang ito, na ayon sa aking pananaliksik ay ito naman ang kahulugan:
“The phrase ‘deus ex machina’ (literally ‘god out of a machine’) describes an unexpected, artificial, or improbable character, device, or event introduced suddenly in a work of fiction or drama to resolve a situation or untangle a plot (e.g. an angel suddenly appearing to solve problems).
The phrase has been extended to refer to any resolution to a story that does not pay due regard to the story's internal logic and is so unlikely that it challenges suspension of disbelief, allowing the author to conclude the story with an unlikely, though more palatable, ending.
In modern terms the deus ex machina has also come to describe a being, object or event that suddenly appears and solves a seemingly insoluble difficulty, where the author has "painted the characters into a corner" that they can't easily be extricated from (e.g. the cavalry unexpectedly coming to the rescue, or James Bond using a gadget that just so happens to be perfectly suited to the needs of the situation).
Other examples are seen in Dante Alighieri's Inferno when a mysterious personage (variously identified) "sent from Heaven" clears the path of fallen angels and opens the gates of Dis for Dante and Virgil to pass; in H.G. Wells' War of the Worlds where the Martians suddenly succumb to common viruses; and in Saving Private Ryan, when Tom Hanks' character, firing a pistol hopelessly at a slowly advancing Panzer, is saved by the sudden appearance of an allied tank buster aircraft. The device is a type of twist ending.
The notion of deus ex machina can also be applied to a revelation within a story that causes seemingly unrelated sequences of events to be joined together. Thus the unexpected and timely intervention is aimed at the meaning of the story rather than a physical event in the plot. This may more accurately be described as a plot twist.”
Naalala ko lang ang phrase na ito nang nagsisimula pa lang akong magsulat sa Atlas. Sabi sa akin ng isang editor doon ay iwasan ko ang ganitong ‘tool’ sa pagsusulat para laging may challenge sa akin ang anumang plot na maiisip ko. Halimbawa aniya, ang isang mahirap na manliligaw ay hindi kailangang tumama sa lotto para lang mapansin ng dalagang nililiyag.
Nitong mga nakalipas na araw ay ibinalita ni Mario Macalindong (popularly known as Marboy), isa sa mga regular na contributor sa Sterling, na may panawagan ang publikasyon na gumawa ang mga contributor nito ng mga horror stories. Maging si Alex Areta na regular writer (semi-exclusive) ng Risingstar Printing Enterprise ay nakatanggap ng text message mula kay Carlo Caparas na sumususog sa ibinalita ni Marboy. At para makiliti ang interes ng marami ay naglagay pa ng thread si Marboy sa PKMB ni Gerry Alanguilan kung paano magsulat ng kakaibang horror stories—na malugod na nilagyan ng inputs ng mga bihasa sa genre na ito, partikular si Jose Mari Lee na nakapag-produce ng horror movies sa abroad.
Ang mga kuwentong horror, dahil sa pananaw natin sa ‘reality check’ nito, ay kadalasang ginagamitan ng deus ex machina ang resolusyon.
Nang banggitin naman ni Gerry sa kanyang online journal ang pag-e-email sa kanya ni Charlie Baldorado at pagtatanong kung paano makapupunta sa Sterling ay sabay niyang inilagay ang isang drawing ng beteranong artist. Naalala ko na ako nga pala ang nobelista nito—ang ‘Silhouette’ at masakit mang sabihin ay isa ito sa mga nobela ko na labis na kinondena ng readers sa kabila ng sa palagay ko ay pag-iwas ko sa deus ex machina tool.
Ang ‘Silhouette’ ay isang tugon sa challenge sa akin noon ni Mr. Tony Tenorio, EIC ng Atlas, na gumawa ng ghost story na walang multo! Dahil challenge nga, bahala na raw ako.
Noong nasa Atlas pa ako ay ako ang ‘mop man’ ni Mr. Tenorio. Sa akin niya ibinibigay ang mga komiks na nasa ICU na, ‘ika nga. May mga illustrator na late na kung maghatid ng kanilang drawing sa nobela at hindi na nagagamit dahil naipa-troubleshoot na sa iba—gagawan ko ‘yun ng short story. Noong wala na ang mahuhusay na editors na sina Opi Concepcion at Pablo Baltazar, ako na rin ang madalas tawagin ni Mang Tony para sa mga bagong projects. Kaya naman nasorpresa ako nang malaman kong sinibak na pala ako matapos mabili ng National Bookstore ang Atlas.
Anyway, balik tayo sa Silhouette.
Ang plot ng Silhouette ay ibinatay ko sa teorya ni Albert Einstein ng relativity constant: e=mc2, o sa mas malawak na paliwanag:
“In physics, mass–energy equivalence is the concept that any mass has an associated energy and vice versa. In special relativity this relationship is expressed using the mass–energy equivalence formula where
E = the energy equivalent to the mass (in joules)
m = mass (in kilograms)
c = the speed of light in a vacuum (celeritas) (in meters per second).
Several definitions of mass in special relativity may be validly used with this formula, but if the mass in the formula is the rest mass, the energy in the formula is called the rest energy.
The formula is due to Albert Einstein, who arrived at it in 1905 in what is known as his Annus Mirabilis ("Wonderful Year") Papers. While Einstein was not the first to propose a mass–energy relationship, and various similar formulas appeared before Einstein's theory, Einstein was the first to propose that the equivalence of mass and energy is a general principle, which is a consequence of the symmetries of space and time.
In the formula, c² is the conversion factor required to convert from units of mass to units of energy, i.e., the energy density. In unit-specific terms, E (joules or kg·m²/s²) = m (kilograms) multiplied by (299,792,458 m/s)².”
Sa kuwento ng Silhouette, ang chemist na si Luis ay kinomisyon ng isang mob boss para lumikha ng formula na magbibigay sa kanya ng kakaibang lakas. Batay sa teorya ni Einstein, naniniwala ang mob boss na makukuha ni Luis ang formula para sa serum na ituturok sa boss para lalo itong lumakas. Halimbawa, kung bubuhat ng isang silya ang boss, ang bigat (weight) ng silya ay maa-absorb ng kanyang katawan at mako-convert into energy kaya madadagdagan ang kanyang lakas. Mas mabigat ang kanyang bubuhatin, mas lalakas siya at magiging makapangyarihan.
Sinimulan ni Luis ang experiment. Ang formula na nalilikha niya ay itinuturok niya sa isang chimpanzee. Makalipas ang maraming trial and error ay naobserbahan niyang lumalakas na ang tsonggo at nakakabuhat na ng mga bagay na dati ay hindi nito maiangat. Ngunit isang bagay ang natuklasan niya—lumiliit ang chimpanzee.
Doon napaglimi ni Luis na bagaman at nagtagumpay ang experiment na ma-absorb ng katawan at maging enerhiya ang bigat o timbang ng bagay na binubuhat, nababawasan naman ang amount of mass sa katawan ng bumubuhat. Ang ‘reverse/inverse proportionality/effect’ na ito ang nagbigay sa kanya ng realisasyon na umpisa pa lang ay hindi niya dapat isinagawa ang experiment at hindi siya dapat nagpadaig sa takot sa mob boss na nagkomisyon sa kanya. Nagdesisyon siyang ituring na failure ang experiment.
Ngunit hindi pumayag ang mob boss. Mas naging interesado ito na ituloy ni Luis ang experiment sapagkat magiging ‘invisible man’ siya o ‘ghost-like’ sa pagkaubos ng kanyang ‘mass’ at higit umano ang tataglayin niyang kapangyarihan kung hindi na siya nakikita. Kaya ang isa pa umanong proyekto ni Luis ay tuklasin naman kung paano maibabalik ang mass properties sakaling gustuhin ng ‘invisible being’ o ‘ghost-like’ entity na maging visible siya to the naked eyes.
Bumigat ang burden ni Luis—lalo pa at ginawang hostage ng mob ang kanyang pamilya to force him to finish the experiment.
Sa kagustuhang iligtas ang pamilya agad-agad, ginamit ni Luis sa sarili ang formula kahit hindi pa niya natutuklasan ang solusyon na magpapabalik sa mass amount of body. At tulad nang inaasahan, matapos niyang ma-absorb ang energy requirement ay naglaho na ang kanyang katawan at naging ghost-like, at nararamdaman lang siya ng mga nasa paligid kapag nasa ilalim ng kurtina na tila isang silhouette.
Hindi ko na ma-discuss nang buo ang kuwento dahil masyadong mahaba. Ngunit ang nobelang ito ay umani ng napakaraming batikos sa readers sapagkat hindi raw nila maunawaan ang mga mathematical computations na kaagapay nito. May ilang physicists din na sumulat sa akin at sinabing isang mapanlinlang na teorya sa agham ang nobela, ano ang karapatan kong sumulat ng ganitong nobela kung hindi naman talaga ako siyentipiko? Gayundin, may mga religious groups na tinawag akong anti-Kristo.
Sa ilang pagkakataon ay iniisip kong baka makaapekto ito sa career ni Mang Charlie na noon ay kababalik lang sa Atlas mula sa kanyang gig sa abroad. Pero wala naman akong naririnig na reklamo sa kanya, at sa halip, bawat chapter ay naipapakita niya ang hinihinging art requirement ng kuwento.
Hindi ko ito ginamitan ng deus es machina tool ngunit hindi tinanggap ng readers. 1991 noon, at hindi pa siguro sila handa sa ganitong plot.
Nang matapos ang Silhouette ay sinundan ko ito ng ‘Phantasmagoria’. Kuwento ng isang yuppie na nag-take home ng hooker na na-in love sa kanya. Ang hooker ay galing sa isang Philippine province at may lahing mangkukulam. Sa pamamagitan ng ‘dawdaw’ o ‘barang’ ay kung anu-anong katatakutan ang nakikita ng yuppie sa panaginip—na sa palagay ko ay gustung-gusto naman ng readers dahil sa napakarami nitong cliché, predictable sequences, kultura na alam na alam ng mga Pinoy, at siyempre pa, ang napakaraming deus ex machina tools na ginamit ko just to redeem myself from the Silhouette debacle.
Sa pansarili kong opinyon, batay sa naging tagumpay ng Philippine True Ghost Stories ng Psicom Publishing, Nginiiig! Real Horror Stories ng ABS-CBN Publishing at True Pinoy Ghost Stories ng Risingstar Printing, basic pa rin ang mga plot na gusto ng readers pagdating sa horror genre. Puwede sigurong magpaka-daring gaya nang ginawa ko sa Silhouette pero dapat ay sa mga short stories pa lamang. Ang elemento ng pananakot ay nakasaklay pa rin sa larong bata o pananakot na ginagawa sa atin noon na hindi natin ma-outgrow: “Hayan, may multo!”
Salamat kay Gerry sa pagpoposte ng house ad ng Silhouette na lumabas sa True Ghost Stories ng Atlas noong early 90s at dahil nga detached naman ako sa aking mga sinulat ay wala man lang akong naitabing kopya. Labis naman akong natuwa nang mabalitaan ko na nagbabalik sa Pinoy comics scene si Mang Charlie Baldorado. Marami kaming pinagtambalan noon, at masasabi kong isa siya sa napakalaki ng naitulong sa akin. It pays being paired to an amazing artist.