'nagbabagang lupa'

HINDI ako ganoon kainteresado sa kaso ng Sumilao farmers nang una silang magsagawa ng mahabang paglalakad mula sa kanilang lugar sa Bukidnon patungong Malakanyang para iprotesta ang anila’y pagkamkam ng isang malaking kumpanya sa kanilang lupain. Para sa akin, noong una, ito’y isa lang political act. Pinondohan para lang minsan pa ay siraan ang Arroyo administration.
Matagal na naglakad ang mga magsasaka. Kaya nagulat na lang ako nang isang umaga na papunta akong Tandang Sora, Quezon City, ay naroroon na sila sa may sakayan ng jeep sa tapat ng Department of Agrarian Reform. Nakabarikada, namimigay ng mga polyeto na nagpapaliwanag ng kanilang layunin.
Hindi pa rin pumapasok sa sistema ko ang insidenteng ito, kahit isang dalagitang magsasaka ang pilit na nag-aabot sa akin ng polyeto at nakikiusap na basahin ko. Nasa mga mata niya ang paghingi ng simpatya. Pero dahil ako’y dalang-dala na sa mga protesta na pampasikip lang ng trapiko, hindi ko iyon pinansin. Inisip ko pang sa tagal at haba ng kanilang ginawang paglalakad, kung nagtanim sila sa natitira nilang lupa, sana ay may inaani na silang gulay ngayon.
Hindi ako ganoon kalalim sa isyu ng ugat ng kanilang problema sa lupa laban sa anila’y pagkamkam ng San Miguel Corporation sa kanilang ari-arian na minana pa nila sa kanilang mga ninuno. Ang pagkaalam ko lang ay nasa korte na ang usapin, at ang paglalakad nila patungo sa Palasyo ay para personal nang humingi ng tulong sa Pangulo.
Matapos ang pagpunta nila sa DAR ay sa Malakanyang na sila nagtuloy. Hinarap naman sila ng mga opisyal ng pamahalaan, at sa balita sa telebisyon ay nakita kong pinakain sila habang nasa picket line—combo meals mula sa isang food chain.
Halata ang pagod at gutom ng Sumilao farmers. At habang kinakain nila ang combo meals, mga pagkaing banyaga sa kanilang sikmura, saka ako nakaramdam ng awa. Sa paghahangad nila ng katarungan sa kanilang ipinaglalaban, hindi sapat ang pritong paa ng manok bilang pampalubag-loob.
Sa aking palagay ay ginawa ng Malakanyang ang pinakadisenteng bagay para sa mga magsasaka—binigyan sila ng bihisan at pinapasok sa Palasyo para makaharap ang Pangulo. Wala mang kahinatnan ang kanilang ginawang paglalakbay, moral victory para sa kanila ang makaharap ang Presidente sapagkat tanging siya lang ang makalulutas sa suliranin ng mga magsasaka. And for once, sa kabila ng mga pagbatikos ko kay PGMA, nagpasalamat ako na hinarap niya ang mga magsasaka.
Regular akong pinadadalhan ng Office of the President ng kanilang press release, kaya matapos ang pagdalaw ng mga magsasaka roon ay hinanap ko ang mga larawang kuha sa kanila. Iisa ang aking natanggap, ang pagyakap ng Pangulo sa isang matandang babaeng magsasaka. Wala ang ibang larawan. Hindi natin masisisi ang mga publicists ng Malakanyang kung hindi sila nagpalabas ng iba pang larawan na magpapatibay sa abang kalagayan ng mga magsasaka.

Sa kasalukuyan ay nakabalik na ang mga magsasaka sa Sumilao. Sa kabila ng pangako ng Malakanyang na isasailalim sa agrarian reform ang lupang kinakamkam diumano ng SMC, patuloy ang higanteng food company sa pagtatayo ng babuyan sa nasabing lugar—isang pagpapatunay na sa bansang ito, kung may impluwensya ka at kapangyarihan ay kaya mong paglaruan ang batas.
Umaasa ako na mareresolba ang problema ng Sumilao farmers. Naghahanap ng pamanang iiwan ang Arroyo administration, at para sa akin, isa ito sa legacy na dapat maging marka ni PGMA para naman may maalalang maganda sa kanya ang henerasyon ngayon.

***
HINDI lang mga magsasakang inagawan ng karapatan sa kanilang lupang sinasaka ng mga panginoong maylupa (landlord) ang may ganitong problema. Maging ang mga magkakamag-anak o magkakapatid ay nagpapatayan pagdating sa usapin ng lupa.
Maging ako ay may ganitong problema. Naiwan sa akin ang pagdedesisyon sa maliit na lupain ng aking ama na kinamkam ng kanyang mga kamag-anak. Hindi pa ako nag-aaral ay problema na namin ito—kaya nga noong bata pa ako ay nangangarap akong maging sundalo at sabi ko sa sarili ko ay paaagusin ko ang dugo ng mga kumakamkam ng maliit naming ari-arian sa lupa ng aking ama. Nakikita ko noon kung paano malungkot ang aking ama dahil sa kinahinatnan ng kanyang lupa, at hanggang sa lumaki ako ay dala-dala ko ang agam-agam na isang araw ay magigising na lang kami na wala na ang kaisa-isang kabuhayan.
Hindi ako naging sundalo. Ngunit natuklasan kong ang panulat ay higit na mabangis upang patayin ko ang apoy sa nagbabagang lupa. Natagpuan ko ang sarili kong nagsusulat—makalipas ang ilang taon ay naging patnugot ng pinakamatandang pahayagan sa aming lalawigan, nagkaroon ng impluwensya sa lokal na pulitika, at nagkalakas ng loob na magsampa ng kaso para muling mabawi ang pamana ng aking ama.
Ang pagkakaroon ng lamat sa samahan naming magkakamag-anak dahil sa away sa lupa ay isang mapait na pildoras na kailangan kong lunukin—dahil malinaw ang kasabihan: Kapag may katwiran… ipaglaban.
Ang karanasan kong ito ay salamin kung bakit kahit paano ay napektuhan ako ng ipinaglalaban ng mga taga-Sumilao—at kung bakit sa pagsisimula kong magsulat noon sa Atlas ay mga ganitong tema ang aking tinatalakay. Matagal na panahon na iyon, ngunit kapag sumasagi sa aking isipan ang lungkot na dinanas ng aking ama dahil sa pagtatanggol niya sa kanyang tanging yaman ay nagbabalik ang naknak ng nakaraan—na parang nagpipiga ng kalamansi sa sugat.

NOTE: Iginuhit ito ni Ferdee Bambico na noon ay unti-unti nang kumakawala sa anino ng kanyang mentor na si Mar T. Santana. Ang orihinal na title nito ay 'Nagbabagang Lupa' ngunit binago ni Mr. Tony Tenorio dahil masyado raw left-leaning. Maging ang huling panel ay binago niya—dapat ay mga armadong rebelde ang kasama ni Crispin sa libing at isang kadre ang kausap niya, pero ginawang pari at mga karaniwang tao ang nakipaglibing.