Niyog

ISA sa malaking perhuwisyong nagawa ni Yolanda ay ang pagkawasak ng coconut industry sa Leyte. One third ng ating supply ng niyog ay nagmumula sa probinsyang ito ayon sa Philippine Coconut Authority.

Last year ay naging masigla ang “buko industry”. Sa mga mall at kanto ay nagsulputan ang mga tindahan ng bottled buko. Masarap naman kasi lalo na pag nahaluan ng ilang ingredients gaya ng gatas, asukal at arnibal.

May mga pag-aaral din na nagsasabing may healing power ang buko bagaman at wala pang medical journal tungkol dito. Sa mga probinsya ay pinaniniwalaang gamot ang sabaw ng buko sa mga problema sa pag-ihi. Kung balisawsawin ka, buko ang inumin. Kung may hangover, uminom ng malamig na buko at tanggal ang migraine.

Maraming putaheng Pinoy naman ang nangangailangan ng gata ng niyog. Basta’t sinabing “ginatan”, ang isa sa pangunahing sangkap nito ay gata. Maging sa mga kakanin gaya ng puto, bibingka at suman ay kailangan ang niyog, gayundin sa mga panghimagas gaya ng ginatang saging, kamote o pinindot (bilog-bilog).

Sa tala ng PCA, nasa 208, 000 ektaryang niyugan ang nasalanta ng bagyo na may mahigit 22 milyong puno ng niyog na namumunga. Nasa 120,000 pamilya naman o halos 600,000 ang umaasa ng kanilang ikabubuhay sa industriyang ito. Ngayong wala na ang mga niyog, para silang nakaharap sa blangkong pader kung kailan muling makakabangon.

Wala namang problema sa pagtatanim at tiyak namang tutulong ang pamahalaan para muling makabawi ang mga magniniyog sa Leyte. Ang problema, aabutin ng lima hanggang sampung taon bago muling mamunga ang itatanim na niyog. At depende pa iyon sa variety.

Isa sa mga hiling ng mga magniniyog sa pamahalaan ay ang malinis kaagad ang mga nakatimbuwang na puno ng niyog para makapagsimula na silang magtanim. Ang iba naman ay nagpaplanong taniman muna ng mga halaman o gulay na madaling mamunga ang kanilang niyugan para kahit paano ay may kitain.

May mangilan-ngilan daw na puno ng niyog na nakatayo pa rin, ngunit sa tingin nila ay hindi na rin mamumunga kaya kailangan na ring putulin. Sa tantiya ng mga magniniyog sa Leyte ay aabutin din ng ilang buwan bago matanggal ang mga naghambalang na puno sa mga plantasyon. Plano nilang gawing tabla ang mga nabuwal na puno para magamit sa pagtatayo nila ng pansamantalang tirahan.

Pero hindi lamang ang mga magniniyog ang nasa industriyang ito ang apektado kundi maging ang mga magkokopra. Ang kopra ay pinatuyong laman ng niyog at ang katas nito ay ginagamit bilang sangkap ng sabon at shampoo. Ang pinakasapal (pinagkatasan) naman ay pinoproseso bilang pagkain ng mga hayop.

Dahil sa pangyayaring ito, hindi lang ang buko at niyog ang posibleng tumaas ang presyo kundi maging ang sabon, shampoo at animal feeds. Kaya ngayon pa lang, habang hindi pa ramdam ang epekto nito, i-enjoy na ninyo ang paborito ninyong buko juice.

Kidding aside, marami tayong kababayan na umaasa sa niyog bilang kanilang pangunahing pinagkakakitaan. At ngayong mismong ang PCA ang nagsasabing maraming taon ang bibilangin bago muling maitayo ang industriyang ito—linisin na kaagad ang mga taniman at nang makapagsimula nang muli ang mga taga-Leyte sa pagtatanim ng sinasabing “the tree of life”.